ΓΥΜΝΑΣΙΟ & ΛΥΚΕΙΑΚΕΣ ΤΑΞΕΙΣ ΚΑΛΛΙΑΝΩΝ ΣΧΟΛ.ΕΤΟΣ 2020-21
ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 2ΟΥ ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ
ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ
«ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ»
Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ
Α. Διδαγμένο κείμενο: Ἀριστοτέλους Ἠθικά Νικοµάχεια, Β1.5-8, 1103b2-25
Μαρτυρεῖ δὲ καὶ τὸ γινόµενον ἐν ταῖς πόλεσιν· οἱ γὰρ νοµοθέται τοὺς πολίτας ποιοῦσιν ἀγαθοὺς, ἐθίζοντες καὶ τὸ µὲν βούληµα παντὸς νοµοθέτου τοῦτ’ ἐστίν, ὅσοι δὲ µὴ εὖ αὐτὸ ποιοῦσιν ἁµαρτάνουσιν, καὶ διαφέρει τούτῳ πολιτεία πολιτείας ἀγαθὴ φαύλης. Ἔτι ἐκ τῶν αὐτῶν καὶ διὰ τῶν αὐτῶν καὶ γίνεται πᾶσα ἀρετὴ καὶ φθείρεται, ὁµοίως δὲ καὶ τέχνη· ἐκ γὰρ τοῦ κιθαρίζειν καὶ οἱ ἀγαθοὶ καὶ κακοὶ γίνονται κιθαρισταί. Ἀνάλογον δὲ καὶ οἰκοδόµοι καὶ οἱ λοιποὶ πάντες· ἐκµὲν γὰρ τοῦ εὖ οἰκοδοµεῖν ἀγαθοὶ οἰκοδόµοι ἔσονται, ἐκ δὲ τοῦ κακῶς κακοί. Εἰ γὰρµὴ οὕτως εἶχεν, οὐδὲν ἄν ἔδει τοῦ διδάξοντος, ἀλλὰ πάντες ἂν ἐγίνοντο ἀγαθοὶ ἢ κακοί.
Οὕτω δὴ ἔχει καὶ ἐπὶ τῶν ἀρετῶν· πράττοντες γὰρ τὰ ἐν τοῖς συναλλάγµασι τοῖς πρὸς τοὺς ἀνθρώπους γινόµεθα οἵ µὲν δίκαιοι οἵ δὲ ἄδικοι, πράττοντες δὲ τὰ ἐν τοῖς δεινοῖς καὶ ἐθιζόµενοι φοβεῖσθαι ἢ θαρρεῖν οἳ µὲν ἀνδρεῖοι οἳ δὲ δειλοί. Ὁµοίως δὲ ἔχει καὶ τὰ περὶ τὰς ἐπιθυµίας καὶ τὰ περὶ τὰς ὀργὰς· οἳ µὲν γὰρ σώφρονες καὶ γίνονται πρᾶοι, οἳ δ’ ἀκόλαστοι καὶ ὀργίλοι, οἳ µὲν ἀναστρέφεσθαι ἐκ τοῦ οὑτωσὶ ἐν αὐτοῖς, οἳ δὲ ἐκ τοῦ οὑτωσί. Καὶ ἑνὶ δὴ λόγῳ αἱ ἕξεις γίνονται ἐκ τῶν ὁµοίων ἐνεργειῶν. Διὸ δεῖ ἀποδιδόναι ποιὰς τὰς ἐνεργείας, ἀκολουθοῦσιν γὰρ αἱ ἕξεις κατὰ τὰς διαφορὰς τούτων. Οὐ µικρὸν οὖν διαφέρει τὸ οὕτως ἢ οὕτως ἐθίζεσθαι εὐθὺς ἐκ νέων, ἀλλὰ πάµπολυ, µᾶλλον δὲ τὸ πᾶν.
1) Να γράψετε τον αριθµό που αντιστοιχεί σε καθεµία από τις παρακάτω περιόδους λόγου και δίπλα σε αυτόν τη λέξη «Σωστό», αν είναι σωστή, ή τη λέξη «Λάθος», αν είναι λανθασµένη, µε βάση το αρχαίο κείµενο. Για καθεµία από τις απαντήσεις σας να γράψετε το χωρίο του αρχαίου κειµένου που την επιβεβαιώνει.
1. Ο κάθε νοµοθέτης πετυχαίνει στο έργο του, να βοηθήσει τον πολίτη να κατακτήσει την ηθική αρετή.
2. Η αρετή αποκτιέται και φθείρεται για τους ίδιους λόγους με άλλους τρόπους.
3. Η ηθική έχει γενετική προέλευση.
4. Η δικαιοσύνη και η ανδρεία είναι αρετές που εκδηλώνονται στις καθηµερινές µας συναλλαγές µε τους άλλους ανθρώπους.
5. Σύµφωνα µε τον Αριστοτέλη η εκπαίδευση του ανθρώπου έχει µεγάλη σηµασία στη διαµόρφωση ηθικού χαρακτήρα.
10 μονάδες
2) «ἐκ τῶν αὐτῶν καὶ διὰ τῶν αὐτῶν καὶ γίνεται πᾶσα ἀρετὴ καὶ φθείρεται»:
Ποιο θεµελιώδες αντιθετικό ζεύγος φιλοσοφικών εννοιών υπόκειται στο χωρίο αυτό; Να δείξετε τη σχέση που έχουν τα αντιθετικά µέλη του ζεύγους µε τον εθισµό και την ηθική πράξη, όπως φαίνεται στην ενότητα.
10 μονάδες
3) Σε ποιες περιοχές της ανθρώπινης πράξης και συναισθηματικής εκδήλωσης αναπτύσσονται μέσω του εθισμού πάγιες συμπεριφορές που επιδέχονται ηθική αξιολόγηση και χαρακτηρίζουν αντίστοιχα τον φορέα τους;
10 μονάδες
3) Να γράψετε το γράµµα που αντιστοιχεί σε καθεµία από τις παρακάτω περιόδους λόγου και δίπλα σε αυτό τη λέξη «Σωστό», αν είναι σωστή, ή τη λέξη «Λάθος» εάν είναι λανθασµένη:
α. Οι ιδέες που µετέδιδε στους µαθητές του έφεραν συχνά τον Αριστοτέλη αντιµέτωπο µε τους συναδέλφους του στην Ακαδηµία, τον Ηρακλείδη, τον Σπεύσιππο και τον Εύδοξο.
β. Ο Αριστοτέλης αρχικά διέκρινε τέσσερα μέρη στην ανθρώπινη ψυχή, τα οποία απλοποίησε σε τρία.
γ. Ο Ηράκλειτος και ο Δηµόκριτος υποστηρίζουν πως ό,τι ο άνθρωπος περιµένει από τον δαίµονα, από το θείον, το έχει, στην πραγµατικότητα, µέσα στον ίδιο τον εαυτό του.
δ. Το δεύτερο µέρος της ψυχής (επιθυµητικόν), αφορά απόλυτα και καθαρά το λογικό µας, έχει σχέση µε τις διανοητικές µας αρετές.
ε. Η ευδαιμονία για τον Αριστοτέλη είναι ψυχική κατάσταση.
10 μονάδες
4α) α. Να αντιστοιχίσετε καθεµία αρχαία ελληνική λέξη της στήλης Α µε την ετυµολογικά συγγενή της νεοελληνική λέξη της στήλης Β. (Στη στήλη Β περισσεύουν τρεις λέξεις.)
Στήλη Α | Στήλη Β |
1. διδάξοντος 2. ἀκόλαστοι 3. ἀναστρέφεσθαι 4. διαφέρει 5. ἀνδρεῖοι 6. ἀνάλογον | α. φόρεµα β. άνανδρος γ. ανάθεση δ. κολαστήριο ε. επάνδρωση στ. συλλογή ζ. δώρο η. σχέση θ. διδαχή |
β) Για καθεµία από τις δύο παρακάτω λέξεις να γράψετε µία περίοδο λόγου στα νέα ελληνικά, όπου η ίδια λέξη, σε οποιαδήποτε µορφή της (πτώση, αριθµό, γένος, βαθµό, µέρος του λόγου), θα χρησιµοποιείται µε διαφορετική σηµασία από αυτήν που έχει στο αρχαίο κείµενο: «ἕξεις», «ἁμαρτάνουσι».
10 μονάδες (6 + 4)
5) Παράλληλο κείμενο
Η πολιτική είναι µέρος της ηθικής ενέργειας του ανθρώπου. Αυτό βέβαια ακούγεται πολύ δυσάρεστα σε µιαν εποχή σαν τη σηµερινή όπου η πολιτική ασκείται µε τον τρόπο που ξέροµε όλοι, µέσα σ’ έναν ίλιγγο πλεονεξίας και σ’ ένα πυρετό µαταιοδοξίας. Στους χρόνους µας η πολιτική, σε όλες δυστυχώς τις χώρες, από το ένα µέρος καπηλεύεται τις ιδέες και από το άλλο πρακτορεύει τα συµφέροντα. "Όταν λοιπόν ακούγεται ή φράση: «η πολιτική είναι µέρος της ηθικής», και µάλιστα της ηθικής που ακτινοβολεί σ’ ολόκληρο το κοινωνικό σώµα, εποµένως της παιδείας (κάθε πνευµατική ενέργεια µε την κοινωνική της διέκταση γίνεται παιδεία, στο πιο πλατύ νόηµα του όρου) παραξενευόµαστε. Γιατί γνωρίσαµε και γνωρίζοµε τις παραποιήσεις της πολιτικής, τα προσωπεία της, όχι την αυθεντική πολιτική, το αληθινό πρόσωπό της. Κατά βάθος όµως η πολιτική είναι πρόθεση και πράξη παιδευτική. Ο πολιτικός «παιδεύει» τους ανθρώπους, την κοινότητα, το λαό του- τους καθοδηγεί στο σωστό δρόµο τής συλλογικής ζωής, για να επιτύχουν την ευτυχία και την αρετή, σαν άτοµα και σα σύνολο.
Ε. Π. Παπανούτσος, Πρακτική Φιλοσοφία, σ. 160-161
Αφού µελετήσετε το παραπάνω απόσπασµα από την Πρακτική Φιλοσοφία του Ε.Π.Παπανούτσου, να παρουσιάσετε τη σχέση ανάµεσα στην πολιτική και την ηθική όπως αναδεικνύεται σε καθένα από τα δύο κείµενα, στα Ηθικά Νικοµάχεια και στην Πρακτική Φιλοσοφία (200-250 λέξεις).
10 μονάδες
Β. Αδίδακτο κείμενο: Ἀνδοκίδου Περὶ τῆς πρὸς Λακεδαιμονίους εἰρήνης 1-4
Το 392 π.Χ., κατά τη διάρκεια του Κορινθιακού Πολέμου (395-387 π.Χ.), ο Ανδοκίδης στάλθηκε για διαπραγματεύσεις στη Σπάρτη, προκειμένου να συζητήσει την προοπτική ειρήνης με αυτούς. Ο φόβος των Αθηναίων ήταν μήπως συνάπτοντας ειρήνη με τη Σπάρτη καταλυθεί το δημοκρατικό πολίτευμα. Ο Ανδοκίδης αναφέρει τις περιπτώσεις που, ενώ συνάφθηκε ειρήνη με τους Λακεδαιμονίους, δεν καταλύθηκε το πολίτευμά τους, και προτείνει να συναφθεί ειρήνη, που θα είναι προς όφελος των Αθηναίων. Το απόσπασμα προέρχεται από την αρχή του λόγου.
Ὅτι μὲν εἰρήνην ποιεῖσθαι δικαίαν ἄμεινόν ἐστιν ἢ πολεμεῖν, δοκεῖτέ μοι, ὦ Ἀθηναῖοι, πάντες γιγνώσκειν· ὅτι δὲ οἱ ῥήτορες τῷ μὲν ὀνόματι τῆς εἰρήνης συγχωροῦσι, τοῖς δ’ ἔργοις ἀφ’ ὧν ἂν ἡ εἰρήνη γένοιτο ἐναντιοῦνται, τοῦτο δὲ οὐ πάντες αἰσθάνεσθε. Λέγουσι γὰρ ὡς ἔστι δεινότατον τῷ δήμῳ, γενομένης εἰρήνης, ἡ νῦν οὖσα πολιτεία μὴ καταλυθῇ. Εἰ μὲν οὖν μηδεπώποτε πρότερον ὁ δῆμος ὁ τῶν Ἀθηναίων εἰρήνην ἐποιήσατο πρὸς Λακεδαιμονίους, εἰκότως ἂν ἐφοβούμεθα αὐτὸ διά τε τὴν ἀπειρίαν τοῦ ἔργου διά τε τὴν ἐκείνων ἀπιστίαν· ὅπου δὲ πολλάκις ἤδη πρότερον εἰρήνην ἐποιήσασθε δημοκρατούμενοι, πῶς οὐκ εἰκὸς ὑμᾶς πρῶτον ἐκεῖνα σκέψασθαι τὰ τότε γενόμενα; Χρὴ γάρ, ὦ Ἀθηναῖοι, τεκμηρίοις χρῆσθαι τοῖς πρότερον γενομένοις περὶ τῶν μελλόντων ἔσεσθαι. Ἡνίκα τοίνυν ἦν μὲν ὁ πόλεμος ἡμῖν ἐν Εὐβοίᾳ, Μέγαρα δὲ εἴχομεν καὶ Πηγὰς καὶ Τροζῆνα, εἰρήνης ἐπεθυμήσαμεν, καὶ Μιλτιάδην τὸν Κίμωνος ὠστρακισμένον καὶ ὄντα ἐν Χερρονήσῳ κατεδεξάμεθα δι’ αὐτὸ τοῦτο, πρόξενον ὄντα Λακεδαιμονίων, ὅπως πέμψαιμεν εἰς Λακεδαίμονα προκηρυκευσόμενον περὶ σπονδῶν. Καὶ τότε ἡμῖν εἰρήνη ἐγένετο πρὸς Λακεδαιμονίους ἔτη πεντήκοντα, καὶ ἐνεμείναμεν ἀμφότεροι ταύταις ταῖς σπονδαῖς ἔτη τριακαίδεκα. Ἓν δὴ τοῦτο, ὦ Ἀθηναῖοι, πρῶτον σκεψώμεθα. Ἐν ταύτῃ τῇ εἰρήνῃ ὁ δῆμος ὁ τῶν Ἀθηναίων ἔσθ’ ὅπου κατελύθη; Οὐδεὶς ἀποδείξει.
συγχωρέω, -ῶ τινι = συμφωνώ με κάποιον
ἀπιστία = αναξιοπιστία
προκηρυκεύομαι = αποστέλλομαι ως διαπραγματευτής
1) Να μεταφράσετε το απόσπασμα «Ὅτι μὲν εἰρήνην ποιεῖσθαι … μὴ καταλυθῇ.»
10 μονάδες
2) Με ποια ιστορικά γεγονότα στηρίζει ο ρήτορας την άποψή του;
10 μονάδες
3) Να γράψετε τους τύπους που ζητούνται:
δοκεῖτε: 2ο πληθυντικό ευκτικής στον ίδιο χρόνο
μοί: δοτική πληθυντικού στο ίδιο πρόσωπο
πάντες: ο τύπος του θηλυκού στην ίδια πτώση και στον ίδιο αριθμό
ὀνόματι: δοτική πληθυντικού
ὧν: δοτική ενικού θηλυκού
ἕν: ονομαστική ενικού αρσενικού του αντίστοιχου τακτικού αριθμητικού
αἰσθάνεσθε: 2ο πληθυντικό υποτακτικής 2ου αορίστου
λέγουσι: απαρέμφατο 2ου αορίστου στην ίδια φωνή
καταλυθῇ: 3ο ενικό προστακτικής παρακειμένου στην ίδια φωνή
ἀποδείξει: 3ο ενικό οριστικής ενεργητικού ενεστώτα
10 μονάδες
4α) Να χαρακτηρίσετε συντακτικά τις παρακάτω λέξεις: μοι, γιγνώσκειν, γενομένης, προκηρυκευσόμενον, ἔτη.
β) «Εἰ μὲν οὖν μηδεπώποτε πρότερον ὁ δῆμος ὁ τῶν Ἀθηναίων εἰρήνην ἐποιήσατο πρὸς Λακεδαιμονίους, εἰκότως ἂν ἐφοβούμεθα αὐτὸ διά τε τὴν ἀπειρίαν τοῦ ἔργου διά τε τὴν ἐκείνων ἀπιστίαν»: Να αναγνωρίσετε τον υποθετικό λόγο, και να τον τρέψετε σε απλή σκέψη του λέγοντος.
10 μονάδες (5 + 5)
Δημήτρης Καραθανάσης, Καθηγητής Φιλόλογος
