Της Αντιγόνης Γ. Βογιατζή
ΜΑ Φιλολόγου
Προέδρου του Συνδέσμου Φιλολόγων Κορινθίας
Διοίκηση Ολικής Ποιότητας
Ο ρόλος του Διευθυντή ως ηγέτη των ομάδων (θεωρητική προσέγγιση και έμπρακτη συμπεριφορά)
Ο διευθυντής του σύγχρονου σχολείου καλείται να ανακαλύψει τον κοινό τόπο του οράματος και των στόχων του σχολείου με συντελεστές επίτευξης τους δασκάλους, τους μαθητές και τους γονείς. Ο ηγέτης πρέπει να εμπνέει μέσω οράματος και αξιών, να κερδίζει την εμπιστοσύνη και τη δέσμευση των ανθρώπων, να δημιουργεί υψηλές προσδοκίες, να αποτελεί παράδειγμα και πρότυπο, να αναπτύσσει νέους ηγέτες και αφήνει ως κληρονομιά έναν καλύτερο οργανισμό (Αργυροπούλου,2011).
Για να πετύχει ο Διευθυντής την συνοχή στην ομάδα του χρειάζεται καταρχάς επικοινωνία, λεκτική και μη. Ο τρόπος ομιλίας καθώς και η σωματική και συναισθηματική «γλώσσα» του ομιλητή παίζει σπουδαιότερο ρόλο στην επιτυχημένη επικοινωνία (Κουτούζης, 1999, σ.237).
Για να επιτευχθεί η αποτελεσματική επικοινωνία, χρειάζεται ενεργητική ακρόαση. Με τον όρο ''ακρόαση'' εννοούμε τη διαδικασία εκείνη που περιλαμβάνει τη «σύλληψη» του μηνύματος από τον συνομιλητή μας, την αποκωδικοποίηση του, την κατανόηση του και την αρχή της διαδικασίας της ανατροφοδότησης, δηλαδή της απάντησης (Κουτούζης, 1999, σ.237). Ο αποτελεσματικός ηγέτης ακούει την ομάδα του με σεβασμό και προσοχή παρέχοντας έναν επικοινωνιακό χώρο συναισθηματικής ασφάλειας. Οι δεξιότητες ενεργητικής ακρόασης βοηθούν στην επίλυση δύσκολων καταστάσεων, την καλύτερη έκβαση συνεδριάσεων, τη σωστή εκτέλεση οδηγιών, την αποτελεσματική διαχείριση ανθρώπινων πόρων και έργων και την καλύτερη επικοινωνία. Η ενεργητική ακρόαση θεωρείται ένα απαραίτητο κομμάτι κάθε διαπροσωπικής επικοινωνίας και πρέπει να αποκτηθεί μετά από συστηματική εξάσκηση(Walton, 1989, όπ.αναφ. Παναγιωτίδου, 2012) με συγκεκριμένες τεχνικές και μεθόδους όπως για παράδειγμα:
• Διατήρηση οπτική επαφή με τον συνομιλητή καθ' όλη τη διάρκεια της συνομιλίας.
• Έμπρακτη αναγνώριση και αποδοχή του συνομιλητή.
• Eνθάρρυνση του συνομιλητή κάνοντας χρήση εκφράσεων που δηλώνουν το ενδιαφέρον για τις απόψεις και τις ιδέες του.
• Συνεχής απόδοση μη λεκτικής ανατροφοδότησης προς τον συνομιλητή.
Παράλληλα, ο ηγέτης μιας ομάδας που κατέχει την ικανότητα της ενσυναίσθησης (empathy), αντιλαμβάνεται το συναισθηματικό κλίμα που δημιουργείται από τα μέλη της ομάδας και μπορεί να το κατευθύνει προς όφελος του έργου και της ομάδας, αποφεύγοντας εντάσεις που καταστρέφουν το ομαδικό πνεύμα και δυσκολεύουν την επίτευξη του στόχου.
Τέλος, το χιούμορ, είναι μια συναισθηματική επικοινωνιακή δεξιότητα, μια ικανότητα προσαρμογής στο περιβάλλον. Γενικότερα μπορεί να αποτελέσει σημαντικό παράγοντα δημιουργίας θετικού κλίματος εργασίας, διάδοσης της συνεργατικής κουλτούρας και ουσιαστικής επικοινωνίας ανάμεσα στις βαθμίδες ιεραρχίας (Jansen, 1994, όπ.αναφ. Παναγιωτίδου, 2012 ). Ενισχύει την πίστη και την εμπιστοσύνη μας στους άλλους, γιατί μας μειώνει τον φόβο και την εμμονή της δυσπιστίας που μας επιβάλλει να εξηγήσουμε τα πάντα, που συμβαίνουν γύρω μας. Το χιούμορ, επειδή ανήκει στην δημιουργικότητα, έχει άμεση σχέση με την αυτοπεποίθηση, δημιουργεί τις δυνατότητες να εκφρασθούν πράγματα, που κάτω από άλλες συνθήκες, θα μπορούσαν να γίνουν αντιληπτά ως εχθρικά και επιθετικά.
Ο ηγέτης ενός οργανισμού μπορεί ακόμη να δημιουργήσει το κατάλληλο κλίμα (National School Climate Center, 2007, p.5, όπ.αναφ. Παναγιωτίδου, 2012) , ώστε οι υφιστάμενοι του να εκφράζουν τα συναισθήματά τους, να εφαρμόζουν διαδικασίες επίλυσης προβλημάτων και συγκρούσεων, να συζητούν για την επιλογή των λύσεων, να αντιλαμβάνονται τη θέση και την οπτική των άλλων και να ασκούνται στον έλεγχο και το χειρισμό των δυσάρεστων συναισθημάτων. Πρόκειται για την γενική ατμόσφαιρα που διαχέεται σε κάθε σχολείο (π.χ. φιλική, ευχάριστη), η οποία δημιουργείται από ένα μείγμα περιβαλλοντικών συνθηκών, αξιών, πεποιθήσεων, προσδοκιών, ενδιαφερόντων αλλά και ατομικών χαρακτηριστικών των εμπλεκόμενων μελών (σχολική κουλτούρα) και γίνεται αμέσως αισθητή μόλις βρεθούμε στο χώρο κάθε σχολείου.
Διαχείριση σύγκρουσης από τον Διευθυντή (τρόπος διαχείρισης- θεωρητική τεκμηρίωση)
Ο Διευθυντής με όραμα οφείλει να έχει συνεργατικό προσανατολισμό στην σύγκρουση, θεωρώντας την αδύνατο σημείο και βλέποντάς την ως ευκαιρία για ανατροφοδότηση (Κουτούζης, 1999, σ.236). Πρόκειται για την έκφραση της στρατηγικής «κερδίζω- κερδίζεις» (Αθανασούλα- Ρέππα, 2012) που οδηγεί στις προσπάθειες να ικανοποιηθούν πλήρως οι ανησυχίες όλων, μέσω της αμοιβαίας επίλυσης του προβλήματος, προκειμένου να διασφαλιστεί η καλή λειτουργία του συστήματος (προσανατολισμός προς το έργο και τους ανθρώπους) (Everard & Morris, 1999). Έτσι λοιπόν, προκειμένου να περιοριστούν οι καταστρεπτικές συνέπειες της σύγκρουσης και να διασφαλιστεί η συνοχή στην ομάδα, ο διευθυντής οφείλει (Everard & Morris, 1999: 127-128):
- Να προσπαθεί την ώρα της έντασης με ήρεμο τόνο, ύφος φιλικό και χαμηλή φωνή να ηρεμήσει τα πνεύματα (αποκλιμάκωση της έντασης, αποφυγή αδιεξόδου).
- Να αντιστέκεται στον πειρασμό να εμπλακεί στις κλίκες, να προσπαθήσει να προσεταιριστεί κάποιους ή να μιλάει πίσω από την πλάτη άλλων. Αντίθετα να προσπαθεί να μιλήσει ευθέως και να μην συσπειρώσει τάξεις υποστηρικτών γύρω του.
- Να έχει ενεργητική ακρόαση και ενσυναίσθηση
- Να αντιλαμβάνεται ότι η ανάπτυξη των ικανοτήτων των εργαζομένων δεν είναι ζήτημα της τυπικής εκπαίδευσης, κυρίως είναι ζήτημα καθημερινής πρακτικής. Η κάθε σχέση μεταξύ Διευθυντή – ηγέτη και καθηγητή πρέπει να εμπεριέχει και τη μαθησιακή – αναπτυξιακή διάσταση. Έτσι για να πετύχει την ενδυνάμωση των εκπαιδευτικών οφείλει να τους καθοδηγεί παιδαγωγικά θέτοντας ως παραδείγματα άλλα σχολεία και δημιουργώντας συνθήκες διαρκούς επαγγελματικής εξέλιξης (Κριεμάδης & Θωμοπούλου, 2012).
- Επίσης, οφείλει να συμμορφωθεί με το γεγονός πως κάθε άτομο έχει διαφορετική προσωπικότητα και προσπαθεί να ικανοποιήσει τις προσδοκίες του από τον επαγγελματικό του ρόλο και την κοινωνική του θέση με διαφορετικό τρόπο. Έτσι να αποφεύγει ρητά συγκρούσεις που προκαλούνται εξαιτίας συστημάτων «ανταμοιβής» και να προσπαθεί να απεμπλέκεται από διπολικά διλήμματα (καλό - κακό, όμορφο - άσχημο κ.α..).
- Να μην σπαταλά τον χρόνο του σε κολακείες ξεπερνώντας τις κακοτοπιές.
- Αντίθετα, γνωρίζοντας βασικές αρχές εκπαίδευσης Ενηλίκων, να προσπαθεί να μετασχηματίσει τις προκαταλήψεις των καθηγητών απέναντι στον «ξένο παρατηρητή», σχετικές με το ύφος, το στιλ ή τη θέση του (αυτοεκπληρούμενη προφητεία) - που λογικά έχουν ως ενήλικες.
- Κυρίως όμως, να προσπαθεί να διευθετήσει την σύγκρουση δημιουργώντας ένα ζεστό κλίμα και επιβεβαιώνοντας το όραμά του για μία θετική αυτοεικόνα της ίδιας , των εκπαιδευτικών και του Σχολείου (Πασιαρδής, 1995, όπ.αναφ. Αθανασούλα- Ρέππα, 2012).
*Το άρθρο μου αποτελεί απόσπασμα της μεταπτυχιακής μου έρευνας στη Διοίκηση Σχολικών Μονάδων
Βιβλιογραφία
Αθανασούλα- Ρέππα, Αν. (2012, υπό έκδοση). «Συγκρούσεις- Ηγεσία και αποτελεσματικότητα στα σχολεία», στο Παπαδιαμαντάκη, Π. & Καρακατσάνη, Δ. Σύγχρονα ζητήματα Εκπαιδευτικής Πολιτικής: Αναζητώντας το «Νέο Σχολείο». Αθήνα: Επίκεντρο.
Αθανασούλα- Ρέππα, Αν., Ανθοπούλου, Σ., Κατσουλάκης, Σ. & Μαυρογιώργος, Γ.(1999). Διοίκηση Εκπαιδευτικών Μονάδων. Διοίκηση Ανθρώπινου Δυναμικού. Τόμος Β΄. Πάτρα: ΕΑΠ.
Argyropoulou, E. (2011) Ethical Leadership: a prerequisite for School Leadership today or just another leadership construct, available on http://www.ledership-in-education/eu/fileadmin/user-upload/Leon/14-Leon.pdf
Argyropoulou, E. (2012c) L’ auto-développement et le chef d’ établissement, Key-note speech, Colloque «La question de Leadership», École Normale Supérieure de Lyon, 2-4 April (in French)
Βαϊκούση, Δ., Βαλάκας, Ι., Γιαννακοπούλου, Ε., Γκιάστας, Ι., Κόκκος, Α. & Τσιμπουκλή, Α. (2008). Εισαγωγή στην Εκπαίδευση Ενηλίκων. Εκπαιδευτικές Μέθοδοι- Ομάδα Εκπαιδευόμενων. Τόμος Δ΄. Πάτρα: ΕΑΠ.
Γεωργιάδου, Β. & Καμπουρίδης, Γ.(χ.χ.). «Ο Διευθυντής -ηγέτης» . Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεμάτων. Διαθέσιμο στον διαδικτυακό τόπο: http://www.pi-schools.gr/publications/dea/dea_31.pdf
Everard, K.B. & G. Morris (1999). Αποτελεσματική Εκπαιδευτική Διοίκηση (μτφρ. Κίκιζας Δ.), Πάτρα: ΕΑΠ.
Καπέλλας, Σ. (χ.χ.). «Από τον ηρωϊκό στον μετα-ηρωϊκό ηγέτη-διευθυντή». Διαθέσιμο στον διαδικτυακό τόπο: http://www.pi-schools.gr/publications/dea/dea27_28.pdf
Κουτούζης, Μ. (1999). Γενικές Αρχές Μάνατζμεντ, Τουριστική Νομοθεσία και Οργάνωση Εργοδοτικών και Συλλογικών Φορέων. Τόμος Α΄. Πάτρα: ΕΑΠ.
Κριεμάδης, Θ. & Θωμοπούλου, Ι. (2012). Διοίκηση Σχολικών Μονάδων με έμφαση στην ποιότητα. Αθήνα: Οικονομική Βιβλιοθήκη.
Παναγιωτίδου, Αικ., 2012. « Ο ρόλος των διαπροσωπικών σχέσεων εκπαιδευτικού –
διευθυντή στη δημιουργία θετικού σχολικού κλίματος». Διπλωματική Εργασία. Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Διαθέσιμο στον διαδικτυακό τόπο: http://attica.hua.gr:8080/dspace/bitstream/123456789/1944/1/panagiotidou_katerina.pdf
Πετρίδου, Ε., (2011). Διοίκηση- Μάνατζμεντ. Μια εισαγωγική προσέγγιση. Θεσσαλονίκη: «σοφία».
