ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ
ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 18 ΙΟΥΝΙΟΥ 2021
ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ
Α. 1. Σωστό – Λάθος – Λάθος – Σωστό – Λάθος
Α. 2. Ι = β, ΙΙ = β
Β. 1. Ο Α. Κοντ διατύπωσε το νόμο των τριών σταδίων του
ανθρώπινου πνεύματος:
• Το θεολογικό στάδιο, στο οποίο ο άνθρωπος ερμη-
νεύει τον κόσμο (τα φυσικά και κοινωνικά φαινόμενα)
ως έργο θεοτήτων, δαιμόνων και γενικότερα υπερφυ-
σικών δυνάμεων. Σ’ αυτό το στάδιο παρατηρείται μια
≪ειδική συμμαχία≫ ανάμεσα στην επίγεια και την πνευ-
ματική εξουσία, δηλαδή ανάμεσα στους στρατιωτικούς
και τους ιερείς, ενώ η κυρίαρχη κοινωνική οντότητα
είναι η οικογένεια.
• Το μεταφυσικό στάδιο, στο οποίο ο άνθρωπος ερ-
μηνεύει τον κόσμο με προσφυγή σε αφηρημένες ιδέες
και έννοιες, όπως είναι αυτή της ≪φύσης≫, που την ανέ-
δειξε σε πρωταρχική οντότητα. Στο στάδιο αυτό κυρι-
αρχούν οι νομικοί και οι άνθρωποι της Εκκλησίας, ενώ
η κυρίαρχη κοινωνική οντότητα είναι το κράτος.
• Το θετικό στάδιο, στο οποίο ο άνθρωπος παρατη-
ρεί τα φαινόμενα και ανακαλύπτει τους νόμους που τα
διέπουν. Σ’ αυτό το στάδιο κυριαρχούν οι επιστήμονες
και οι επιχειρηματίες, ενώ η κυρίαρχη κοινωνική οντό-
τητα είναι η ανθρωπότητα στο σύνολό της.
Είναι προφανές ότι, σύμφωνα με το μοντέλο αυτό του
Κοντ, το ανθρώπινο πνεύμα προχωρά από το θεολογι-
κό στο μεταφυσικό τρόπογια να καταλήξει
στο θετικό τρόπο που αποτελεί την κορυφαία φάση
της εξέλιξης του πνεύματος.
Β. 2. Το πλουραλιστικό μοντέλο
Οι σύγχρονες κοινωνίες διακρίνονται από κάθε εί-
δους συγκρούσεις που λαμβάνουν χώρα σ’ αυτές και
από τους διαφορετικούς τρόπους ζωής γύρω από τους
οποίους οι πολίτες οργανώνουν τα συμφέροντά τους.
Πολλά κινήματα, κόμματα και διάφορες ενώσεις αντα-
γωνίζονται μεταξύ τους για το ποιος θα έχει τη μεγαλύ-
τερη επιρροή στην κοινωνία.
Σύμφωνα με το πλουραλιστικό μοντέλο οι πολιτι-
κές αποφάσεις είναι αποτέλεσμα διαπραγματεύσεων
και συμβιβασμών ανάμεσα σε αυτές τις διαφορετικές
ενώσεις και ομάδες συμφερόντων. Καμία από αυτές τις
ομάδες δε φαίνεται να κρατά στα χέρια της όλη τη δύ-
ναμη, η οποία μάλλον διαχέεται σε ολόκληρη την κοι-
νωνία.
Οι θεωρητικοί του πλουραλιστικού μοντέλου (όπως ο
Ρ. Νταλ, ο Ρ. Αρόν και ο Τζ. Γκαλμπρέιθ) ισχυρίζονται ότι
η δύναμη διαχέεται σε διάφορους τομείς, δηλαδή στον
Εικ. 7.10 Γελοιογραφία του Γ. Δερμεντζόγλου (Ελληνική Πολιτι-
κή Γελοιογραφία, Ινστιτούτο Δημοκρατίας Κ. Καραμανλής, εκδ. Ι.
Σιδέρης, 2002).
Με πνευματικό, το στρατιωτικό, τον οικονομικό, τον πολι-
τικό και το διοικητικό τομέα. Οι ελίτ των τομέων αυτών
- είτε συνεργάζονται μεταξύ τους είτε ανταγωνίζεται ο
ένας τον άλλον - εκφράζουν αιτήματα και πιέσεις της κοι-
νωνικής βάσης. Κάθε ελίτ έχει τη δυνατότητα να ασκήσει
βέτο* και να ανατρέψει τις αποφάσεις των άλλων. Έτσι η
εξουσία δεν ασκείται μόνο από μια διευθυντική τάξη (το
επίπεδο Α της πυραμίδας του Μιλς) αλλά και από τις ελίτ
των διαφόρων τομέων, όπως είναι οι διανοούμενοι, οι
συγγραφείς και οι επιστήμονες, οι αρχηγοί του στρατού
και της αστυνομίας, οι ιδιοκτήτες των μέσων παραγωγής,
οι ηγέτες των εργατικών συνδικάτων και των πολιτικών
κομμάτων, οι ανώτατοι υπάλληλοι στη διοικητική εξου-
σία. Στα πλουραλιστικά πολιτικά συστήματα οι έχοντες
εξουσία χαλιναγωγούνται από τους νόμους, ελέγχονται
θεσμικά από το κράτος, ενώ φαίνεται ότι οι διάφορες
ομάδες συμφερόντων απολαμβάνουν ένα υψηλό ποσο-
στό αυτονομίας.
ΟΜΑΔΑ ΔΕΥΤΕΡΗ
ΘΕΜΑ Γ
Γ.1 Σε κάθε κοινωνία υπάρχουν διαφορετικές ομάδες
ατόμων που έχουν κάποια κοινά στοιχεία ως προς το
επίπεδο ζωής, τις οικονομικές και τις κοινωνικές δρα στηριότητες ή τις αξίες τους.
Η κατάταξη σε μια ιεραρ-
χημένη κλίμακα των διαφορετικών ομάδων με κοινά
οικονομικά, κοινωνικά ή αξιακά στοιχεία ονομάζεται
κοινωνική διαστρωμάτωση. Βασικό στοιχείο της κοι-
νωνικής διαστρωμάτωσης είναι οι κοινωνικές τάξεις.
Ως κοινωνικές τάξεις ορίζονται οι κοινωνικές ομά-
δες των οποίων τα μέλη έχουν την ίδια θέση ως προς
τα μέσα παραγωγής (ιδιοκτήτες ή όχι), ένα σχετικά κοι-
νό τρόπο ζωής και την αίσθηση ότι ανήκουν στην ίδια
ομάδα. Η έννοια της κοινωνικής τάξης προσεγγίζεται
από διαφορετικές θεωρίες.
Γ.2. Από την άλλη πλευρά, ο Βέμπερ διακρίνει τρεις τύ-
πους κοινωνικής διαστρωμάτωσης:
• Ο πρώτος τύπος διαμορφώνεται ανάλογα με τη
θέση του καθενός στην ιεραρχία του γοήτρου. Κάθε
ομάδα από το σύνολο των κοινωνικών ομάδων χαρα-
κτηρίζεται από έναν τρόπο ζωής, ένα καταναλωτικό
πρότυπο, ένα σύνολο ιδιαίτερων αξιών.
• Ο δεύτερος τύπος διαμορφώνεται με βάση την κα-
τανομή της δύναμης μεταξύ των ατόμων, πράγμα που
σημαίνει την επιρροή που μπορεί να ασκήσει ένα άτο-
μο στη δράση μιας ομάδας.
• Ο τρίτος τύπος κοινωνικής διαστρωμάτωσηςΑπό την άλλη πλευρά, ο Βέμπερ διακρίνει τρεις τύ-
πους κοινωνικής διαστρωμάτωσης:
• Ο πρώτος τύπος διαμορφώνεται ανάλογα με τη
θέση του καθενός στην ιεραρχία του γοήτρου. Κάθε
ομάδα από το σύνολο των κοινωνικών ομάδων χαρα-
κτηρίζεται από έναν τρόπο ζωής, ένα καταναλωτικό
πρότυπο, ένα σύνολο ιδιαίτερων αξιών.
• Ο δεύτερος τύπος διαμορφώνεται με βάση την κα-
τανομή της δύναμης μεταξύ των ατόμων, πράγμα που
σημαίνει την επιρροή που μπορεί να ασκήσει ένα άτο-
μο στη δράση μιας ομάδας.
• Ο τρίτος τύπος κοινωνικής διαστρωμάτωσηςείναι
αυτός των κοινωνικών τάξεων. Η κοινωνική τάξη ανα-
φέρεται ως ένα σύνολο ατόμων που έχουν τις ίδιες ευκαι-
ρίες στην αγορά, έχουν δηλαδή κοινά οικονομικά συμ-
φέροντα, τα οποία φροντίζουν να τα υπερασπίζονται.
Γ.3. Επομένως οι κοινωνικές και οικονομικές ανισότη-
τες αντιμετωπίζονται με διαφορετικό τρόπο σε κάθε
ιστορική περίοδο και σε κάθε κοινωνία. Το ≪κοινωνικό
κράτος≫ αναφέρεται για πρώτη φορά στο Γερμανικό
Σύνταγμα (1949), το οποίο και καθιερώνει τα κοινωνικά
δικαιώματα (υγεία, εργασία, ασφάλιση κτλ.) και οδηγείσε μια πολιτική παροχών προς τα οικονομικά ασθενέ-
στερα στρώματα. Η δημιουργία συνεπώς του κοινωνι-
κού κράτους (κράτους πρόνοιας) της συλλογικής δηλα-
δή αντιμετώπισης των ανισοτήτων, προσβλέπει σε μια
ανακατανομή του πλούτου.
Η ανακατανομή του πλούτου σε μια κοινωνία επιτυγ-
χάνεται με διάφορα μέτρα όπως:
• την πολιτική μισθών (συλλογικές συμβάσεις εργασί-
ας, οικογενειακά επιδόματα κ.ά.),
• τη φορολογική πολιτική με στόχο τη μείωση της
επιβάρυνσης στους οικονομικά ασθενέστερους (π.χ.
μείωση φόρων για τις πολυμελείς οικογένειες, μείωση
αναλογίας έμμεσων-άμεσων φόρων),
• την κοινωνική ασφάλιση (ιατροφαρμακευτική περί-
θαλψη, συνταξιοδότηση, επιδόματα σε άτομα με ειδι-
κές ανάγκες κ.ά.),
• την πρόσβαση σε κοινωνικές υπηρεσίες (π.χ. συμ-
βουλευτική),
• την πρόσβαση σε αγαθά πολιτισμού (π.χ. κοινωνι-
κός τουρισμός, ελεύθερη είσοδος σε μουσεία, εκδη-
λώσεις κ.ά.).
ΘΕΜΑ Δ
Δ.1. Οι ρόλοι που καλούνται να αναλάβουν τα άτομα καθ’
όλη τη διάρκεια της ζωής τους διαφοροποιούνται από
μια κοινωνία σε μια άλλη, όπως είναι φυσικό, επιπλέ-
ον όμως κάθε άτομο παίζει, ερμηνεύει το ρόλο του
με ένα δικό του τρόπο.
Είναι αυτονόητο ότι μέσα από την ανάληψη των νέων
ρόλων πραγματοποιείται σταδιακά η εκμάθηση των
νέων υποχρεώσεων και η επίγνωση των νέων δικαιω-
μάτων που σχετίζονται με τους ρόλους αυτούς. Για το
λόγο αυτό οι κοινωνιολόγοι -σε αντίθεση με την κλα-
σική ψυχαναλυτική προσέγγιση, που θεωρούσε ότι
ο χαρακτήρας και η συμπεριφορά των ανθρώπων δι-
αμορφώνονται στην παιδική ηλικία- ισχυρίζονται ότι
η κοινωνικοποίηση είναι μια συνεχής, αδιάλειπτη και
ανοικτή διαδικασία, η οποία ξεκινά από τη γέννηση του
ατόμου και συνεχίζεται σε ολόκληρη την πορεία της
ζωής του. Οι απαιτήσεις των ρόλων στα μεταγενέστερα
στάδια της ζωής του ανθρώπου και οι αντίστοιχες επι-
λογές του μπορούν σε κάποιες περιπτώσεις να ανατρέ-
ψουν προγενέστερες συμπεριφορές.
Η κριτική που ασκείται συνήθως στις θεωρίες των ρό-
λων αναφέρεται στο ότι δε λαμβάνονται υπόψη τα προ-
σωπικά χαρακτηριστικά κάθε ατόμου, οι σχέσεις εξουσίας
που συνδέουν το σύστημα των ρόλων, η συμβολή των
κοινωνικών κινημάτων στη μεταβολή των κοινωνιών. Θα
μπορούσαμε, για παράδειγμα, να πούμε ότι εξαιτίας των
κοινωνικών κινημάτων που αναπτύχθηκαν στην Ευρώπη
και τις Η.Π.Α. κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα το περιεχό-
μενο των ρόλων του άνδρα και της γυναίκας άλλαξε ριζικά.
Δ.2. Αντίθετα, οι μαρξιστές προσεγγίζουν την κοινωνικο-
ποίηση ως μια διαδικασία μέσω της οποίας διαιωνίζεται
η καθεστηκυία τάξη πραγμάτων. Όταν για παράδειγμα,
οι άνθρωποι κοινωνικοποιούνται, αποδέχονται την οι-
κογενειακή τους καταγωγή μέσω της εκμάθησης των
κοινωνικών κανόνων που προσιδιάζουν στην κοινωνι-
κή τους τάξη (ή την κοινωνική τους θέση). Οι μαρξιστές
θεωρούν ότι οι άνθρωποι μαθαίνουν να αποδέχονται
την κοινωνική τους θέση, πριν ακόμα αποκτήσουν
συνείδηση των οικονομικών σχέσεων κυριαρχίας. Μα-
θαίνουν δηλαδή από νεαρή ηλικία όλους τους κανόνες
που διέπουν τη θέση τους και στη συνέχεια αποκτούν
συνείδηση της κατάταξής τους στο κοινωνικό πλαίσιο
ως κάτι το εντελώς φυσικό. Κατά συνέπεια η κοινωνικο-
ποίηση συντηρεί τα κοινωνικά, πολιτικά και οικονομικά
προνόμια των κυρίαρχων τάξεων μέσω δομών όπως,
για παράδειγμα, η εκπαίδευση, η οποία αναπαράγει τις
κοινωνικές θέσεις.
Δ.4. Η έννοια της συμβολικής αλληλεπίδρασης βρίσκε-
ται επίσης στο επίκεντρο της σχολής της κοινωνικής
κατασκευής (ή σχολής του κονστρουκτιβισμού). Σύμ-
φωνα με την προσέγγιση αυτή, η κοινωνική ζωή είναι
ένα ρευστό και διαρκώς ≪επαναδιαπραγματευόμενο≫
σύνολο από κοινωνικές πρακτικές, βρίσκεται δηλαδή
σε συνεχή αναδιαμόρφωση μέσω των τρόπων αμοι-
βαίας κατανόησης και δράσης των ατόμων. Τα άτομα
μοιράζονται τρόπους σκέψης, ιδέες, αξίες και έννοιες,
καθώς αλληλεπιδρούν. Έτσι, ≪κατασκευάζουν≫ ≪κοινω-
νικούς κόσμους≫, δηλαδή δίνουν ευρύτερο νόημα στις
άμεσες εμπειρίες της καθημερινής ζωής. Οι κοινές πρα-
κτικές, τα νοήματα και η γλώσσα που μοιράζονται τα
άτομα μεταξύ τους συνιστούν τους μηχανισμούς μέσω
των οποίων η κοινωνική ζωή διαμορφώνεται σε συνε-
κτικό σύνολο. Με άλλα λόγια, οι άνθρωποι μέσα από τις
κοινωνικές τους σχέσεις ≪κατασκευάζουν≫ την καθημε-
ρινή πραγματικότητα και την αντιλαμβάνονται ως δε-
δομένη, νομιμοποιημένη και ≪φυσική≫. Η συνεχής αυτή
αναδιαμόρφωση της πραγματικότητας μας επιτρέπει
να συλλάβουμε αφενός τους κοινωνικούς θεσμούς ως
τους επαναλαμβανόμενους και παγιωμένουςτρόπους
αμοιβαίων πρακτικών και αμοιβαίας (διυποκειμενικής)
κατανόησης και συμπεριφοράς, και αφετέρου την κοι-
νωνία ως μια πολιτισμική και συμβολική ≪κατασκευή».
ΓΙΩΤΑ ΜΠΑΓΚΑ, ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ, Μέλος της Επιτροπής Εκπαιδευτικών Θεμάτων του Συνδέσμου Φιλολόγων Κορινθίας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου