ΑΡΧΑΙΑ 2Ο21_ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΛΥΣΕΙΣ, ΓΙΩΤΑ ΜΠΑΓΚΑ, ΜΕΛΟΣ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΤΟΥ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ ΦΙΛΟΛΟΓΩΝ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΑ

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΟΣΜΟΥ

ΙΟΥΝΙΟΣ 2021

ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Πλάτων, Πρωταγόρας, 322a – 323a

Α. 1.  α . 

·      Σωστό  : «πολιτικὴν γὰρ τέχνην οὔπω εἶχον, ἧς μέρος πολεμική»

·      Σωστό : «Ζεὺς οὖν δείσας περὶ τῷ γένει ἡμῶν μὴ ἀπόλοιτο πᾶν»

·      Λάθος:  «αἱ τέχναι … νενέμηνται δὲ ὧδε· εἷς ἔχων ἰατρικὴν πολλοῖς   ἱκανὸς ἰδιώταις, καὶ οἱ ἄλλοι δημιουργοί·»

Α.1. β . 

·      « διὰ τὸ πανταχῇ αὐτῶν» : Η λέξη «αὐτῶν» αναφέρεται στα θηρία (ὑπὸ τῶν θηρίων)

·      «οὕτω καὶ ταύτας νείμω;» : Το επίρρημα «οὕτω» αναφέρεται στη φράση : ««Πότερον ὡς αἱ τέχναι νενέμηνται».

Β. 1.  Σύμφωνα με τον Πρωταγόρα, επειδή ο Δίας φοβήθηκε μήπως αφανιστεί το γένος των ανθρώπων, έστειλε τον Ερμή να φέρει στους ανθρώπους το σεβασμό και τη δικαιοσύνη για να εξασφαλίσουν την ευταξία στις πόλεις και να δημιουργούν συνεκτικούς δεσμούς φιλίας (Ζεὺς οὖν δείσας περὶ τῷ γένει ἡμῶν μὴ ἀπόλοιτο πᾶν, Ἑρμῆν πέμπει ἄγοντα εἰς ἀνθρώπους αἰδῶ τε καὶ δίκην, ἵν’ εἶεν πόλεων κόσμοι τε καὶ δεσμοὶ φιλίας συναγωγοί).Η αιδώς και η δίκη αποτελούν τα μέρη της πολιτικής αρετής, η οποία αποτελεί προϋπόθεση για να ιδρυθούν κοινωνίες και να εξασφαλιστεί η σωτηρία των ανθρώπων οι οποίοι απειλούνταν από τα άγρια ζώα. Με τον όρο «αιδώς» εννοούμε το αίσθημα του σεβασμού ενός μέλους της κοινότητας έναντι των υπολοίπων, όλες τις ηθικές αναστολές και φόβους που προφυλάσσουν τον άνθρωπο από αντικοινωνική συμπεριφορά. Με άλλα λόγια, είναι ο αυτοσεβασμός, η ντροπή που νιώθει ο άνθρωπος για κάθε πράξη που προσκρούει στον ηθικό κώδικα του κοινωνικού περιβάλλοντός του και που τον κάνει να νιώθει τύψεις, όταν οι πράξεις του αντιβαίνουν αυτόν τον κώδικα. Είναι, παράλληλα, η προσπάθεια του ανθρώπου να επιτύχει την κοινωνική αναγνώριση του προσώπου του, την εκτίμηση και το σεβασμό του κοινωνικού συνόλου. Χάρη στην αιδώ το άτομο τηρεί – από εσωτερική παρόρμηση – τους ηθικούς κανόνες που ισχύουν στην κοινωνία που ανήκει, γιατί θέλει να ζει με αξιοπρέπεια. Η «αιδώς» επιτυγχάνει τον αυτοπεριορισμό των ανθρώπων, την χαλιναγώγηση των ενστίκτων του με αποτέλεσμα τον εξανθρωπισμό του ανθρώπου, την απομάκρυνση από τις ζωώδεις καταβολές του και την ευταξία στην πόλη. Η αιδώς κατευθύνει τον άνθρωπο σε ευπρεπή συμπεριφορά και εγκαθιδρύει σχέσεις φιλίας, συνεργασίας και αλληλοσεβασμού, ώστε επιτυγχάνεται η κοινωνική συναρμογή και συνοχή.

Με τον όρο «δίκη» εννοείται το ορθό, το δίκαιο, το κοινό περί δικαίου αίσθημα. Στηριγμένος ο άνθρωπος στη δίκη, θεσπίζει γραπτούς και άγραφους νόμους, τους εφαρμόζει και τους σέβεται και εκδηλώνει τη δυσαρέσκειά του, όταν αυτοί παραβιάζονται. Χάρη στη δίκη προστατεύονται τα δικαιώματα των πολιτών και εξασφαλίζεται η κοινωνική συνοχή, η ομαλή κοινωνική συμβίωση και αρμονία, αφού δεν δημιουργούνται εντάσεις και αντιπαλότητες για τη διεκδίκηση του δικαίου. Οι ανθρώπινοι νόμοι, διαφορετικοί από αυτούς της φύσης , βοηθούν τον άνθρωπο να υποτάξει τα ένστικτά του, να προσδιορίσει τα όρια της ελευθερίας του, να αναγνωρίσει τα δικαιώματα και τις ελευθερίες των άλλων, να δημιουργήσει πολιτισμό και όχι απλά να επιβιώσει αλλά να προοδεύσει. 

Οι δύο αυτές αρετές, είναι επομένως μέρη της πολιτικής αρετής, λειτουργούν συμπληρωματικά, οδηγούν τις κοινωνίες στη σύμπνοια, την ομόνοια και την πρόοδο.

Β. 2. α . Ο Δίας αναθέτει στον Ερμή να μοιράσει την αιδώ και τη δίκη σε όλους τους ανθρώπους, γιατί, αν μετέχουν λίγοι σε αυτές δεν μπορούν να υπάρξουν πόλεις . Έτσι, απευθυνόμενος στον Ερμή τονίζει πώς όποιος δεν αποδεχτεί τα δώρα του θα αντιμετωπίσει την θανατική ποινή. Οι γλωσσικές επιλογές με τις οποίες παρουσιάζεται η εντολή του Δία είναι:

1.     Η προστακτική  «μετεχόντων/θές»

2.     Η επανάληψη του επιθέτου «πάντας» - «πάντες»

3.     Η επανάληψη του ρήματος μετέχω : «μετεχόντων», «μετέχοιεν», «μετέχειν».

4.     Η παρομοίωση: «ὡς νόσον πόλεως»

5.     Ο ευθύς λόγος : « «Πότερον ὡς αἱ τέχναι νενέμηνται, οὕτω καὶ ταύτας νείμω;»

6.     Ο υποθετικός λόγος : «οὐ γὰρ ἂν γένοιντο πόλεις, εἰ ὀλίγοι αὐτῶν μετέχοιεν»

7.     Αντίθεση : «πάντες – ὀλίγοι»

( οποιαδήποτε απάντηση από αυτές αν έχει επιλέξει ο μαθητής θεωρείται σωστή)

β . Βέβαια, φαίνεται αντιφατικό το γεγονός ότι ο Δίας μοιράζει την αιδώ και τη δίκη σε όλους, ενώ ταυτόχρονα επιβάλλει τη θανατική ποινή σε όσους δεν τις αποδέχονται. Το δώρο του Δία προσφέρεται σε όλους, αυτό όμως δε σημαίνει ότι όλοι θα επιλέξουν να το αποδεχτούν. Χωρίς όμως την αιδώ και τη δίκη, δηλαδή χωρίς την πολιτική αρετή δεν μπορούν να συγκροτηθούν κοινωνίες, ούτε να επιβιώσει το γένος των ανθρώπων. Επομένως, όποιος δεν δεχτεί τα δώρα του Δία αποτελεί κίνδυνο για την κοινωνία, γιατί δεν δέχεται να ζει σύμφωνα με τους νόμους και τους κανόνες με τους οποίους οι υπόλοιποι άνθρωποι έχουν συμφωνήσει να ρυθμίζουν την ατομική και συλλογική ζωή. Η παρομοίωση «ὡς νόσον πόλεως» σημαίνει πως ο άνθρωπος που επιλέγει να ζει χωρίς αιδώ και δίκη αποτελεί αρρώστια που απειλεί την πολιτική κοινωνία, γιατί μπορεί η μόλυνσή της να εξαπλωθεί και να την καταστρέψει, γι αυτό και πρέπει να εξαλειφθεί. Ο Δίας επομένως επιβάλλει την ποινή του θανάτου, γιατί χωρίς την αιδώ και τη δίκη απειλείται η ύπαρξη της ανθρώπινης κοινωνίας και το ίδιο το γένος των ανθρώπων.

Β. 3      Λάθος- Λάθος – Σωστό – Σωστό – Λάθος

Β. 4. α .  1-ε, 2-γ, 3-στ, 4-ζ, 5-η, 6-α

Β. 4. β .  

·       Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι μερικά τηλεοπτικά προγράμματα διαφθείρουν τις ηθικές αξίες των σύγχρονων νέων.

·       Ο δημιουργός αυτού του έργου Τέχνης παραμένει ακόμα άγνωστος.

Β. 5.  Στο απόσπασμα μιλά ο Καλλικλής με το Σωκράτη και αντιπαραθέτει τους θετούς νόμους της κοινωνίας με το δίκαιο της φύσης. Ο Καλλικλής θεωρεί ότι οι πολλοί και αδύνατοι θεσπίζουν νόμους για να αυτοπροστατευθούν από τους δυνατούς και να διασφαλίσουν το συμφέρον τους. Οι πολλοί θεωρούν ότι η πλεονεξία είναι κάτι άσχημο και άδικο και ότι ο πυρήνας της αδικίας είναι να ζητά κανείς να έχει περισσότερα από τους άλλους. Αιτιολογεί το επιχείρημά του λέγοντας πως οι πολλοί, καθώς είναι χειρότεροι αρκούνται στο να έχουν όλοι ίσα μερίδια. Το αριθμητικό πλεονέκτημα των πολλών, τους δίνει τη δυνατότητα να επιβάλλουν τη θέλησή τους στους λίγους και δυνατούς. Τέλος, ο Καλλικλής παρατηρεί πως οι πολλοί παραβιάζουν το νόμο της φύσης που λέει πως είναι δίκαιο ο καλύτερος και δυνατότερος να έχει περισσότερα από τον χειρότερο και πιο αδύνατο. Με λίγα λόγια, ο Καλλικλής υποστηρίζει το νόμο της φύσης (φύσει)  που επιβάλλει την κυριαρχία του ισχυρότερου και θεωρεί αδικία την ισότητα που οι πολλοί επιθυμούν.

Αντίθετα, ο Πρωταγόρας προκρίνει το θετό δίκαιο, (νόμω)τους νόμους των ανθρώπων που διαφέρουν από τους φυσικούς νόμους. Οι άνθρωποι στο προηθικό στάδιο της ζωής τους δεν μπορούσαν να συστήσουν κοινωνίες, γιατί δεν είχαν θεσπίσει νόμους. Λειτουργούσαν λοιπόν, σύμφωνα με τους νόμους της φύσης αδικώντας ο ένας τον άλλον, επιβάλλοντας δηλαδή ο ισχυρός το δίκαιό του στον ανίσχυρο. Αυτό, είχε ως αποτέλεσμα να μην μπορούν να δημιουργήσουν κοινωνίες, να διασκορπίζονται και να αφανίζονται από ζώα ισχυρότερα από αυτούς. Επομένως, σύμφωνα με τον Πρωταγόρα ο θετός νόμος και όχι η φύση ορίζει τι είναι αδικία, γιατί οι νόμοι της φύσης δεν προστατεύουν ούτε την ανθρώπινη κοινωνία, ούτε την ανθρώπινη ζωή. Καταλήγοντας, θα παρατηρούσαμε πως οι απόψεις του Καλλικλή και του Πρωταγόρα διίστανται. 

Γ. ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Ξενοφών, Απολογία Σωκράτους, 31-34 

Γ. 1. Ο Άνυτος εξαιτίας της κακής παιδείας του γιού του και της δικής του απερίσκεπτης υπεροψίας, έχει κακή φήμη ακόμα και ύστερα από το θάνατό του. Ο Σωκράτης, αντίθετα επειδή εξύψωσε τον εαυτό του στο δικαστήριο, τράβηξε πάνω του το φθόνο κι έκανε πιο πολύ τους δικαστές να τον καταδικάσουν σε θάνατο. Σε μένα όμως τουλάχιστον φαίνεται ότι έτυχε τη μοίρα που αγαπούν οι θεοί.

Γ.2. Ο Ξενοφών θεωρεί ότι ο Σωκράτης επέδειξε ψυχική ρώμη στο δικαστήριο και κατά τη φυλάκισή του, γιατί αποφάσισε να πεθάνει παρά να ζει  αντίθετα σε ό, τι θεωρούσε αγαθό (ἐπεὶ γὰρ ἔγνω τοῦ ἔτι ζῆν τὸ τεθνάναι αὐτῷ κρεῖττον εἶναι). Μπροστά στο θάνατο δεν έδειξε δειλία, αλλά τον δέχτηκε εύθυμα και τον εκπλήρωσε (οὐδὲ πρὸς τὸν θάνατον ἐμαλακίσατο, ἀλλ’ ἱλαρῶς καὶ προσεδέχετο αὐτὸν καὶ ἐπετελέσατο). Ο Ξενοφών καταλαβαίνοντας τη σοφία και τη γενναιότητα του Σωκράτη (ἐγὼ μὲν δὴ κατανοῶν τοῦ ἀνδρὸς τήν τε σοφίαν καὶ τὴν γενναιότητα), πάντα τον θυμάται και πάντα τον επαινεί (οὔτε μὴ μεμνῆσθαι δύναμαι αὐτοῦ οὔτε μεμνημένος μὴ οὐκ ἐπαινεῖν), γιατί ήταν άνδρας ωφέλιμος για όποιον αναζητούσε την αρετή και γι αυτό τον θεωρούσε αξιομακάριστο (ἐγὼ τὸν ἄνδρα ἀξιομακαριστότατον νομίζω).

Γ.3.  α .  Ἡμῖν μέν οὖν δοκεῖ θεοφιλεστέρων μοιρῶν τετυχηκέναι ·  τῶν μέν βίων τά χαλεπώτερα.

Γ. 3. β . γνῶθι/ ζῆ /τεθνηκώς/ τεθνεώς ἴσθι

Γ. 4. α . 

·      διὰ τὸ μεγαλύνειν: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός του αναγκαστικού αιτίου στην μετοχή «ἐπαγόμενος» 

·      τοῦ ζῆν: έναρθρο απαρέμφατο, ως γενική συγκριτική (β ΄όρος σύγκρισης) από το συγκριτικού βαθμού επίθετο «κρεῖττον»

·      τοῦ ἀνδρὸς: γενική κτητική, ως ετερόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός στα ουσιαστικά «τήν σοφίαν» και « την γενναιότητα» 

·      ἀξιομακαριστότατον: κατηγορούμενο στο αντικείμενο «τὸν ἄνδρα» του ρήματος «νομίζω»

Γ.4. β . «εἰ δέ τις τῶν ἀρετῆς ἐφιεμένων ὠφελιμωτέρῳ τινὶ Σωκράτους συνεγένετο, ἐκεῖνον ἐγὼ τὸν ἄνδρα ἀξιομακαριστότατον νομίζω.»:

 ΥΠΟΘΕΣΗ : εἰ …συνεγένετο, ( εἰ+οριστική) 

 ΑΠΟΔΟΣΗ : ἐκεῖνον …νομίζω, ( οριστική ενεστώτα). 

Είδος: Το  Πραγματικό : (ΥΠΟΘΕΣΗ: εἰ+οριστική, ΑΠΟΔΟΣΗ: κάθε έγκλιση) .

 ΠΡΟΣΔΟΚΩΜΕΝΟ: ἐάν … συγγένηται, νομιῶ

 (ΥΠΟΘΕΣΗ: ἐάν + υποτακτική, ΑΠΟΔΟΣΗ: οριστική Μέλλοντα).